De bevrijding die geen bevrijding was

Als op 15 augustus 1945 Japan capituleert, is dat het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog voor het Koninkrijk der Nederlanden. Maar van bevrijding is in voormalig Nederlands-Indië geen sprake.

Niet voor de militairen van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger, Indische Nederlanders en Nederlanders in Japanse concentratiekampen, maar ook niet voor de Indonesische bevolking. Twee dagen na de overgave van Japan roepen Soekarno en Hatta de onafhankelijke Republiek Indonesië uit.

Schuilen in het kamp

Nederland erkent de Republiek aanvankelijk niet, en wil haar gezag in Indonesië herstellen. Het is de start van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Er volgt een periode van chaos en geweld, die voor de Nederlanders en Nederlandsgezinde Indonesiërs zo gevaarlijk is, dat ze voor hun eigen veiligheid in de kampen moeten blijven. Ironisch genoeg krijgen de verslagen Japanners nu de opdracht hen te beschermen.

Foto van een verpleegster en oud-kampgevangene lezen de Oranje in het Mater dela Rosa Hospitaal in Batavia

(Klik voor de volledige afbeelding)
Een verpleegster en een oud-kampgevangene lezen de Oranje in het Mater dela Rosa Hospitaal in Batavia

Beelden uit een vrouwenkamp

Er is slechts één film bekend van de viering van het einde van de oorlog in de Japanse kampen in Indonesië. Deze is gemaakt op 24 augustus 1945. De Tweede Wereldoorlog is dan officieel al negen dagen afgelopen, maar dat nieuws heeft de vrouwen die gevangen zitten in het Japanse concentratiekamp Aek Pamienke op Noord-Sumatra niet eerder bereikt. Zij vieren de capitulatie van Japan nu pas.

Het hijsen van de Nederlandse vlag

Ondanks dat ze het einde van de Tweede Wereldoorlog vieren, zijn de vrouwen in Aek Pamienke nog niet vrij. Ze mogen het kamp niet verlaten, omdat ze buiten het kamp hun leven niet zeker zijn. Toch hebben de vrouwen allemaal hun mooiste jurk aangetrokken, die ze speciaal voor deze gelegenheid hebben bewaard. Ze zijn sterk vermagerd, want eten was er - zeker de laatste maanden - maar weinig. Twee vrouwen klimmen op een verhoging: kampleidster Nora Prins en Ria Eikens. Ze hijsen de Nederlandse vlag, die ze drie jaar lang in het kamp verborgen hebben gehouden.

De camera waarmee de beelden zijn gemaakt, hebben de vrouwen al die jaren ook verstopt, want filmen en fotograferen was in de kampen ten strengste verboden. Heel hun gevangenschap, meer dan drie en een half jaar - waren ze voorbereid op het moment dat ze hun vrijheid eindelijk konden vieren.