Vrijpartijen in de molens

Romances en avontuurtjes op de werkvloer zijn van alle tijden. In de Zaanse papiermolens van vroeger was dat niet anders. Het kon er soms heftig aan toe gaan, zoals blijkt uit notariële stukken uit de 18e eeuw. Op de meeste molens bestond het werkvolk in die tijd uitsluitend uit mannen, maar op de papiermolens werkten ook vrouwen. Zij werkten als lompenscheursters in de voddenschuur, waar zij met hun rappe handen de lompen in kleine stukjes sneden en sorteerden op kwaliteit en kleur. Het waren vooral weesmeisjes, weduwen en meisjes uit straatarme gezinnen die, bij gebrek aan een beter alternatief, in de papiermolens aan de slag gingen.

Soms ontstonden er kortstondige relaties op de werkvloer, dan weer was er sprake van buitenechtelijke vrijpartijen. Of men ging zich te buiten aan ongewenste intimiteiten, al had niemand toen van dat begrip gehoord. Bij ongewenste zwangerschappen werd soms de notaris ingeschakeld om de aanstaande vader tot trouwen te dwingen. Lees hieronder het verhaal van de 19-jarige Antje Ariaans.

De lompenschuur van een papiermakerij. Links worden de lompen gewogen. Rechts worden de lompen gesorteerd.

Notaris Hendrick Keet hoorde in 1712 het verhaal van de 19-jarige Antje Ariaans uit Zaandam, werkzaam in De Wever in Krommenie. Zij beweerde dat ze een kortstondige affaire had gehad met Pieter Tolk. Haar drie vriendinnen, eveneens werkzaam in de molen, beaamden dit. De korte maar intieme relatie bleef niet zonder gevolgen. Antje was moeder geworden. Het was destijds de gewoonte dat een vroedvrouw tijdens de bevalling van een ongehuwde moeder de naam van de vader probeerde los te peuteren. Dat ging tussen de weeën door en Antje had in barensnood bekend alleen met Pieter Tolk ‘vleselijke conversatie’ te hebben gehad.

De bewijslast leek helemaal rond, want ook Pieter had, trots op zijn nieuwe verovering, tegen de drie vriendinnen toegegeven dat hij tijdens de Zaandammer kermis de nacht met Antje had doorgebracht. Toch kreeg het verhaal geen gelukkig einde. Het kind van Antje kwam kort na de geboorte te overlijden en Pieter bleek allesbehalve een heer. Ondanks de belastende verklaringen van Antje en haar vriendinnen weigerde hij met haar te trouwen.