Dekolonisatie

Ruim 300.000 mensen vertrekken tussen 1945 en 1968 van Indonesië naar Nederland. Dat zijn ruim 300.000 verhalen van afscheid nemen, heimwee en ontworteling. Vele persoonlijk getuigenissen zijn inmiddels vastgelegd in brieven, podcasts en op film. Zo vertrok de driejarige Irene Tjio in 1955 vanuit Djakarta naar een voor haar onbekende bestemming. “Mijn vader was lange tijd diep ongelukkig in Indonesië en mijn moeder diep ongelukkig in Nederland”. 

Op 25 november 1975 werd Suriname officieel een onafhankelijk land. De soevereiniteitsoverdracht werd groots gevierd. Op deze beelden uit het Polygoonjournaal zien we Suriname aan de vooravond van de feestelijkheden. Terwijl hoogwaardigheidsbekleders als Joop den Uyl, prinses Beatrix en prins Claus in Paramaribo arriveren, zien we ook talloze Surinamers richting een toestel van KLM lopen. Zij kiezen voor een toekomst in Nederland.

Marlène Melfor werd geboren op Curaçao, groeide op in Limburg en keerde pas toen ze midden dertig was terug naar haar moederland. Beide landen hebben een bijzondere plek in haar hart. Haar grootouders maakten de slavernij nog mee. Zij bezaten een enorm landgoed dat waarschijnlijk tijdens de slavernij periode geannexeerd was door de plantagehouders. “Vanuit Nederland werd het eiland bestuurd alsof ons land het bezit van Nederland was,” zegt Marlène. “Mijn eerste kennismaking als kind met het systeem van het kolonialisme was in het onderwijs. Op school werd er bijvoorbeeld vanuit de Nederlandse religies gedoceerd. En ik werd vanaf de eerste dag op de kleuterschool verplicht om Nederlands te spreken.” Dat terwijl Curaçaoënaren thuis alleen in Papiamentu spreken. “Gekoloniseerd zijn betekende dat het verre Nederland waar weinigen van ons toen nog geweest waren, in onze verbeelding op een paradijs leek.”

Anton de Kom (1889-1945), auteur van de klassieker ‘Wij slaven van Suriname’ (1934), was een belangrijk voorvechter van dekolonisatie. Hij streed niet alleen voor de rechten van Surinamers, maar ook zette hij zich in voor Nederlandse arbeiders en was actief in het Nederlands verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat moest hij met de dood bekopen; hij stierf kort voor de bevrijding in het concentratiekamp Neuengamme-Sandbostel aan de gevolgen van tuberculose. Hij is de eerste Surinamer die in de Canon van Nederland is opgenomen, maar tijdens zijn leven werd hij door de Nederlandse overheid als een landverrader en oproerkraaier gezien.

Na jarenlange strijd erkent Nederland op 27 december 1949 de soevereiniteit van Indonesië. Op 26 juli 1950 wordt het koloniale leger opgeheven. Een deel van de inheemse militairen gaat over naar het leger van Indonesië, een ander deel demobiliseert, maar er is ook een groep Molukse militairen die niet naar het Indonesische leger over wil gaan. Voor hen is het niet meer veilig in Indonesië, omdat ze als verraders worden gezien. Het besluit is dat ze ‘tijdelijk’ naar Nederland gaan. Zij zullen niet meer terugkeren en in Nederland blijven. Voor de eerste twaalf transporten van Molukse gezinnen worden elf boten ingezet. Aangekomen in Rotterdam of Amsterdam worden de Molukkers in kampen opgevangen. Bijvoorbeeld in woonoord Lunetten in het Brabantse Vught. Met drie gulden per week moesten gezinnen het zien te rooien. Lees en beluister de getuigenissen van (nazaten van) Molukkers die huis en haard moesten achterlaten.

In 1945 stuurde Nederland militairen om de kolonie Nederlands-Indië te behouden. Tijdens de dekolonisatieoorlog trad Nederland hardhandig op. Het polygoonjournaal fungeerde toen als propagandakanaal van Nederland. Hoewel de strijd woedde tot in 1949 tonen de beelden geen gevechtsacties. Een journaal uit 1947 toont de ondertekening van de overeenkomst van Linggadjati die werd afgesloten op 15 november 1946 en aan de politionele acties vooraf ging. Ook zien we beelden van de soevereiniteitsoverdracht en de beëdiging van president Sukarno in 1949.