De gevel van het Rijkskantoorgebouw voor het Geld- en Telefoonbedrijf, Nieuwezijds Voorburgwal 226, augustus 1941. Stadsarchief Amsterdam, vervaardiger onbekend.

Nepnieuws

Nepnieuws: het lijkt een probleem van de moderne tijd, maar is dit wel zo? In de verhalen van ons digitaal erfgoed lees je dat het ook vroeger niet altijd even nauw werd genomen met de waarheid.

Een blik in de archieven laat namelijk zien dat er altijd nepberichten in omloop waren, valse roddels werden gedeeld en sterke verhalen rondgingen. Door de digitalisering kan onjuiste informatie tegenwoordig heel snel en ver worden verspreid. Met letterlijk een klik kun je elk bericht online meteen met al je vrienden delen. Dat was wel anders toen er nog geen internet was!

Het delen van onjuiste informatie gebeurt soms per ongeluk, een vergissing is immers zo gemaakt. En soms expres, bijvoorbeeld om er geld mee te verdienen, om er een politiek belang mee te dienen of als grapje. Denk maar aan de 1-aprilgrap!

Julia Conemans

Programmamanager BENEDMO bij het Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid

Dolle Dinsdag: vreugde over bevrijding kwam te vroeg

Herdenking Duitse inval in Nederland bij het verwoeste Austin Friars. Minister-president Gerbrandy houdt een toespraak in 1944. Nationaal Archief, Anefo.

Op dinsdag 5 september 1944 heerste een ware roes in Nederland. In een toespraak vertelde minister-president Gerbrandy dat geallieerde legers de Nederlandse grens waren overgekomen. Mensen gingen de straat op om de bevrijding te vieren. De vreugde duurde slechts een dag, want het besef kwam snel dat het bericht niet klopte. De Tweede Wereldoorlog was in Nederland nog volop gaande.

Lees over Dolle Dinsdag

Cuba of Cyprus? Misleidende wereldkaarten

Atlas van Gerardus Mercator, University Maastricht,, uitgegeven door Jodocus Hondius in 1628.

Wat niet veel mensen weten is dat kaarten van tegenwoordig gebaseerd zijn op een kaart uit 1569. Die kaart is bedacht door Gerardus Mercator (1512-1594). Als cartograaf wilde hij zijn kaart geschikt maken voor de zeevaart. Het werd de eerste wereldkaart waarbij de richting van het kompas als een rechte lijn op de kaart was af te lezen. De aarde werd op papier plat getoond, zonder vervorming van bergen en zee. Deze ‘mercatorprojectie’ is de standaard geworden voor vrijwel alle weergaven van de wereld. Goed idee, maar bij het drukken van de kaart ging wel eens iets mis...

Lees over de Atlas

Propaganda uit de Tweede Wereldoorlog leek op reclame

Tijdens de Tweede Wereldoorlog verspreidden de Duitse bezetters affiches om het volk aan hun zijde te krijgen. De affiches leken veel op een mooie reclameposter, dit maakte het soms lastig om het als propaganda te herkennen. Maar de affiches hadden een heel andere doelstelling dan spullen of diensten te verkopen. Het doel was namelijk om het volk tegen elkaar op te zetten.

Lees over propaganda

Beroemde uitvindingen van Hollandse bodem Uitvindingen

Valse zilverbonnen op de kermis

Zilverbon ter waarde van één gulden, Museum Rotterdam 1918.

Op de kermis in Middelburg ontving de heer Sprenger in 1919 een stapeltje zilverbonnen, elk ter waarde van 1 gulden. Maar toen hij ze goed bekeek bleek dat alle bonnen hetzelfde serienummer hadden. Ook was de kleur van de inkt bruin in plaats van zwart! Als agent van De Nederlandsche Bank had Sprenger hier een goed oog voor. Hij besefte meteen dat het om vervalsingen ging.

Lees over vals geld

1 april! NOS Jeugdjournaal brengt een mummie tot leven

Fragmenten uit het Jeugdjournaal van 1 april 1993. NOS Nieuws.

Het NOS Jeugdjournaal neemt elk jaar op 1 april kijkers in de maling met verzonnen nieuws. De grappen lijken zo echt dat menig kind en ouder er in trappen. Zo berichtte het journaal eens dat kinderen vanaf 13 jaar rijles mogen volgen. Ook sloeg een filmpje over het zetten van tatoeages bij kinderen goed aan. Maar bij een item over een mummie die tot leven kwam, zat de schrik er pas echt goed in!

Lees over de mummie

De beste reisaanbiedingen uit 1890 Reis terug in de tijd

Valse geruchten over begrafenis brengen volk in opstand

In 1696 kondigde het bestuur van Amsterdam nieuwe regels aan voor begrafenissen. De belastingen gingen omhoog om de oorlog tegen Frankrijk te kunnen betalen. Dit had grote gevolgen voor het werk van de aanspreker; iemand die we nu ‘begrafenisondernemer’ noemen. De aansprekers waren woedend over de nieuwe regels. Ze verspreidden valse geruchten om het volk in opstand te krijgen tegen het bestuur. Een ware volksopstand met plunderingen was het gevolg.

Lees over de volksopstand

Pas op voor de weerwolf

Weerwolf verslindt zijn slachtoffer. Collectie Zentral Bibliothek in Zürich, Johann Jakob Wick uit 1560–1587.

Hoe kan een romantische avondwandeling eindigen in een schokkende ontdekking? Een oud volksverhaal uit Brabant gaat over een meisje dat ’s avonds laat op pad is met haar vrijer. Als hij even de bosjes in moet, omdat ‘de natuur roept’, geeft hij haar wat wijze raad mee. Mocht een weerwolf haar kant op komen, dan moet ze het beest afleiden met haar zakdoek.

Lees het oude volksverhaal