Uitvindingen

Tegenwoordig is het breken van een bot gelukkig geen levensbedreigende situatie meer. Dit komt door het gipsverband, dat is uitgevonden door de Nederlandse arts Antonius Mathijsen. Tot 1851 was er geen goede oplossing voor het behandelen van botbreuken. Men gebruikte stijfselverband dat wel een dag nodig had om te harden, met alle risico’s van dien. Mathijsen was al op jonge leeftijd actief als militair arts en heeft vele oorlogen in Europa meegemaakt. Het is met dank aan deze ervaring dat hij op het idee kwam om katoen te laten harden met het goedkope  gips. Dit kwam niet alleen het leger ten goede, maar de hele geneeskunde had er profijt van.

Tot 1917 is de ether verboden terrein voor particulieren. Toch zijn amateurs al volop bezig om met zelfgebouwde ontvangers radiografische boodschappen te ontvangen. De Friese ingenieur Hanso Idzerda wil van radio een medium maken voor de massa. Als uitvinder en bouwer van radiotoestellen ziet hij een afzetmarkt voor zijn producten. In november 1917 brengt fabrikant Philips, in samenwerking met Idzerda, een radiolamp uit voor consumenten. De eerste drie letters van Idzerda’s naam (fonetisch uitgesproken) prijken in grote letters op de buis. Een jaar later ligt de Philips Ideezet-ontvanglamp voor 12,50 gulden in de winkels.

Koken zonder klok, het is bijna niet meer voor te stellen. Hoe deden ze dit in de Middeleeuwen? Een veelgebruikte techniek om vlees te garen was om het aan een braadspit boven het haardvuur te hangen. Vanwege de grote hitte van het vuur was het van belang om het vlees draaiende te houden om verbranden te voorkomen. Dit was nogal een eentonig werkje, waardoor het vaak werd uitbesteed aan de keukenmeid of zelfs kinderen. De collectie van Rijksmuseum Muiderslot herbergt een ingenieus braadspit uit de 17e eeuw. Het systeem bestaat uit meerdere tandwielen, die door middel van touwen kunnen worden aangedraaid. Het spit draait vervolgens zelfstandig rond. Bovenop is een bel bevestigd die rinkelt zodra het systeem is gestopt met draaien. Dergelijke braadspitten vinden we ook al op afbeeldingen van het kookboek van de Italiaanse chef Bartolomeo Scappi uit 1570. Deze aangedreven braadspitten kunnen gezien worden als antieke kookwekkers. Daarbij kon het keukenpersoneel de aandacht elders op richten, zonder dat het pronkstuk van het diner dreigde te verbranden.

Wie kent niet de decoratieve winkelblikken van Van Nelle uit de jaren 30 van de vorige eeuw? Of de nostalgische beschuitbus van Verkade die vroeger thuis op tafel stond? In 1886 opent Verkade in Zaandam de eerste beschuitfabriek ‘De Ruyter’. Door op de beschuitbussen de naam Verkade aan te brengen werden de blikken een middel om het merk aan te prijzen en op de markt te brengen. De methode wordt snel overgenomen door andere cacao- en biscuitfabrieken en hiermee ontstaan de eerste merkartikelen. Het blik is niet alleen een hygiënisch verpakkingsmiddel, maar is ook een belangrijke impuls voor de hele voedingsindustrie.  

Er was eens een tijd dat je informatie slechts in boeken kon opzoeken.  Aan deze tijd kwam  verandering door het glimmende schijfje van Philips, genaamd de Compact Disc-interactive (CD-i). Informatie kon makkelijk verspreid worden en televisie werd interactief. Ondanks vele pogingen van Philips om de CD-i op de markt te brengen bleef succes uit. Toch heeft de CD-i veel betekend voor de entertainment en spelindustrie.

Radioactieve sokken in de winkel te koop? In 1910 keek men er niet van op. Nadat scheikundige Marie Curie in 1898 het radioactieve radium had ontdekt speelde de commerciële wereld hier graag op in. Er kwamen allerlei radioactieve producten op de markt: chocola, tandpasta, condooms, speelgoed en gezichtscrème. Men hoopte zelfs dat radium een geneeskrachtige werking had, zo verschenen er compressen tegen reuma en kanker. Niemand wist hoe schadelijk radioactieve straling voor de gezondheid was, totdat er daadwerkelijk slachtoffers vielen...

De klapschaats lijkt zo Nederlands als wat. Maar al in de negentiende eeuw werd in Canada, en later ook in Duitsland, patent aangevraagd op het idee van de klapschaats. Viking heeft in de jaren tachtig een klapschaats ontwikkeld volgens de normen van de moderne tijd. Het duurde even voordat topschaatsers op deze klapschaats gingen rijden. Het vroeg namelijk om een aanpassing van hun schaatstechniek. Daarbij kwam dat trainers in eerste instantie niet positief stonden tegen het gebruik ervan. Maar door verdere ontwikkelingen en de wens om steeds sneller te rijden, kwam de klapschaats toch weer ter sprake. Onder leiding van een enthousiaste trainer, Eric van Kordelaar, startte een groep schaatsers in 1994 met de klapschaats. Sinds 1997 werd de klapschaats gebruikt door topschaatsers. Met succes, want het zorgde voor nieuwe records! Sindsdien rijden alle topschaatsers op klapschaatsen.

“Van Surinaamse Slavinner zoon tot Amerikaanse uitvinder”. Zo luidde de kop in Het nieuws in 1958. Het verhaal van Jan Ernst Matzeliger spreekt al een eeuw tot de verbeelding, al wordt het steeds net wat anders verteld. Jan Ernst Matzeliger wordt in 1852 in Suriname geboren als zoon van een plantagehouder en een tot slaaf gemaakte vrouw. Op zijn 19e vertrekt hij, inmiddels vrijgelaten en technisch geschoold, naar Amerika. Hij gaat werken in de schoenindustrie van Massachusetts. Daar vat hij al het plan op om een machine te ontwerpen, waarmee de zool en de leest aan elkaar vastgemaakt kunnen worden. Waar niemand vóór hem slaagde, lukt het Matzeliger na jarenlang zwoegen wél: hij ontwerpt de schoenzwikmachine. Het is een revolutie in de schoenenfabricage. De fabriekseigenaren worden er schatrijk van en 'de gewone man' kan veel goedkoper schoenen kopen. In 1883 wordt het octrooi op zijn naam gezet. Matzeliger kan niet lang genieten van zijn succes. Op zijn 37ste  overlijdt hij aan TBC.

Tot de late 19e eeuw mocht Nederland als enig Europees land handel drijven met Japan. Hierdoor werden uurwerken en andere Nederlandse uitvindingen aan de Japanse keizer en andere elite gegeven. De Nederlandse uurwerken waren erg in trek, waardoor klokkenmakers de wijzerplaat bewerkten met Japanse karakters en Chinese dierenriemtekens. Ook werd het mechaniek aangepast aan de Japanse tijdrekening.

Hedendaagse uitvinders laten zich graag inspireren door oplossingen uit het verleden. Studenten van de TU Delft leenden een beademingsapparaat uit de jaren ’60 van Rijksmuseum Boerhaave.  Het team gebruikte het als inspiratiebron voor het verhelpen van de huidige tekorten in de zorg. Normaliter mogen objecten niet uit elkaar gehaald worden, maar voor dit speciale doel maakte het museum een uitzondering. Zo bleek bij demontage dat het apparaat bestond uit een snelkookpan en onderdeel van een fiets. De focus was om een apparaat te ontwikkelen op basis van beschikbaarheid van onderdelen. Daarbij is dit apparaat zuiver mechanisch en dus niet afhankelijk van elektronica. Het team van de TU Delft is al benaderd door landen, als Guatemala, waar behoefte is aan praktisch oplossingen.