Wonen

Na de Tweede Wereldoorlog arriveerden zo’n honderdduizend Indische Nederlanders in Nederland. De woningnood was zo hoog dat op allerlei plekken naar woonruimte gezocht moest worden. Zo kregen Indische repatrianten onderdak in leegstaande hotels, pensions, landhuizen en vakantieparken. Voor nabestaanden van omgekomen verzetsstrijders en officieren werd zelfs op laste van koningin Wilhelmina een vleugel van Paleis het Loo ingericht. Maar ook minder aangename plaatsen, zoals voormalig Kamp Westerbork, werden opengesteld voor opvang.

We kunnen het ons bijna niet meer voorstellen, maar tot halverwege de vorige eeuw was er nog niet overal riolering in Nederland. In sommige steden waren de toiletvoorzieningen zelfs zeer primitief. Wie in vorige eeuwen door Amsterdam liep, ontkwam niet aan de stank van de grachten. Bij gebrek aan betere voorzieningen moesten inwoners hun ontlasting in de grachten lozen. Dit zorgde vaak voor een uitbraak van besmettelijke ziektes.

Eind jaren zestig presenteerde gemeente Amsterdam een plan voor grootschalige stadsuitbreiding. De Bijlmermeer zou een ideale woonomgeving  worden voor middenklasse gezinnen. Er kwam moderne hoogbouw en veel ruimte voor groen. De flatgebouwen zouden op hoge palen worden gebouwd, zodat onder de woningen een groen tapijt met waterpartijen zou lopen. Het parklandschap zou gaan bijdragen aan een moderne, gelukkige en gelijke samenleving. Deze droom bleek helaas al snel niet meer uit te komen.

In juli 2021 is de Maatschappij van Weldadigheid toegevoegd aan de lijst van Unesco Werelderfgoed. Het verhaal over de koloniën gaat terug naar het begin van de negentiende eeuw. Er heerste veel armoede onder de toenemende bevolking in Nederland. Vooral in steden kwamen er steeds meer bedelaars en kinderen die te vondeling werden gelegd. Arme mensen die niet in staat waren voor zichzelf te zorgen werden ‘paupers’ genoemd. Generaal Johannes van den Bosch richtte de in 1818 de Maatschappij van Weldadigheid op om de paupers te helpen.

Begin vorige eeuw was het alles behalve gangbaar dat een vrouw zelfstandig zou wonen. Emilie van Waveren-Resink hield zich in de jaren twintig van de vorige eeuw actief bezig met de vrouwenbeweging. Naar eigen idee richtte ze de Flatstichting voor Vrouwen door Vrouwen op. Het doel was om zelfstandige woonruimte in te richten voor vrouwen. Gezien de ondergeschikte positie van de vrouw en het gebrek aan goede woonomstandigheden was dit een zeer vooruitstrevend idee. Toch lukte het haar om architect Gerrit Rietveld te betrekken, wat leidde tot de aanschaf van het pand aan Kenaupark 6 te Haarlem. De villa werd omgebouwd tot 15 kamerwoningen voor alleenstaande vrouwen. Dit bleek een succes, want in 1958 volgde ook de aanschaf van Kenaupark 8.

In de jaren zeventig van de vorige eeuw ontstond onrust over beschikbare woningen in de grote steden. De woningnood nam toe, veel woningen waren in slechte staat en de huurprijzen waren hoog. Zo vroeg de wederopbouw van het centrum van Rotterdam veel aandacht, waardoor omliggende stadswijken verpauperden. De wijk Delfshaven kwam in handen van particulieren met grote aantallen huizen in hun bezit, die ze vervolgens voor hoge prijzen verhuurden. De bewoners van de wijk protesteerden in 1977 tegen nieuwe huurverhogingen.

Verhalen over kastelen en hun huishouding lijken soms alleen uit Britse  tv-series te komen. Maar ook in de Nederlandse geschiedenis komen dit soort verhalen voor. Zo vinden we een mooi voorbeeld bij Huis Verwolde. De adellijke familie Van der Borch had rond 1900 personeel in dienst voor onderhoud van het landschap, stallen, keuken, huishouding en kinderverzorging. Het personeel woonde in de vertrekken beneden en leefde strikt gescheiden van de familie Van der Borch. Ondanks dat het er altijd druk was, heerste er ook gezelligheid. Vooral in de keuken was er veel aanloop. Het verhaal gaat dat de kinderen Van der Borch een speciale band hadden met de kokkin, die altijd een lekker hapje klaar had staan. Na de gedane arbeid was het ‘s avonds rond de grote keukentafel gemoedelijk als er door het personeel werd genaaid, voorgelezen of gezongen.

De oude binnenstad van Amsterdam is tegenwoordig een gewilde plek om te wonen. Aan de vele cafés, restaurants en winkels is weinig te merken van de grote armoede die hier in de vorige eeuw  heerste. Rond 1600 werd begonnen met de bouw  van een nieuwe moderne stad. De grachtengordel werd ontworpen als woongebied voor rijke burgers. De armen  kwamen terecht in het gebied verderop: ‘Het Nieuw Werck’. Al gauw werd dit de Jordaan genoemd. Twee eeuwen later trokken de rijke bewoners naar buiten gelegen gebieden. De arme bevolking bleef over. De binnenstad veranderde van volksbuurt naar regelrechte sloppenwijk. 

Door de vorm van het dak is de stolpboerderij een opvallende verschijning in het Noord-Hollandse landschap. De piramide-achtige stolp steekt hoog boven het boerenland uit. Er staan nog rond de 5000 stolpboerderijen in Nederland, waarvan de meesten in West-Friesland. Het idee van het hoge vierkanten dak stamt uit de zestiende eeuw en diende waarschijnlijk voor de opslag van hooi en graan. Ook andere theorieën over de bouwstijl doen de ronde, waar het dak een religieuze verwijzing naar kloosterschuren zou zijn. Zeker is wel dat niets toevallig is aan deze bouwstijl. Het rieten dak was stormbestendig en isoleerde de omliggende woonvertrekken ten tijde van winterse koude.

Veel Nederlanders wonen in de polder op land dat vroeger water was. Zo ook de meeste inwoners van de Noordoostpolder. Die viel in 1942 na twee jaar malen droog. Vervolgens werd er begonnen met de inrichting van het land. In het midden werd Emmeloord gebouwd, met daaromheen tien kleinere dorpen. Eén dorp, Nagele, werd door vooruitstrevende architecten, zoals Gerrit Rietveld en Lotte Stam, ontworpen volgens een nieuwe opzet. Er was veel ruimte voor groen en functies als wonen, werken en recreatie werden van elkaar gescheiden. Nagele is daarmee een voorbeeld van het nieuwe bouwen na de Tweede Wereldoorlog.