Cookies

Deze website maakt gebruik van cookies voor het optimaliseren van de gebruikservaring.

  • functionele cookies

    Functionele cookies zijn noodzakelijk om de goede werking van deze website te garanderen. 

  • analytische cookies

    Cookies van Google Analytics en Hotjar worden door deze website gebruikt voor het anoniem analyseren van het gebruik van de website. 

  • tracking

    Deze website maakt optioneel gebruik van de zogenaamde Facebookpixel (tracking cookie) om advertenties te plaatsen die voor jou interessant kunnen zijn. Meer informatie over de privacy-aspecten hiervan is te vinden op Facebook

Ga naar content
Sla hoofdafbeelding over
Foto van kruipende baby in een keuken van een landarbeiderswoning in Dronten uit 1963. Bron: Het Flevolands Archief, vervaardiger: Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, Potuyt.
i

Wonen

Stel je jouw huis eens voor, maar dan een eeuw geleden. Woon je in nieuwbouw of op nieuw land, denk dan aan een oud huis dat dichtbij je staat. Wie woonden daar toen en van welke gemakken was hun huishouden voorzien?

Het woonhuis heeft in de vorige eeuw een ongekende revolutie doorgemaakt. Onder het thema Wonen lees je meer over de bittere armoede in de sloppenwijken die daaraan voorafging. Maar ook over de fantastische woon utopieën die daarop volgden. Verdiep je in de Nederlandse woongeschiedenis en misschien leer je jouw eigen huis wel meer waarderen.

Met vriendelijke groet,

Tim Smeets
Conservator Wonen bij Nederlands Openluchtmuseum

Huizen van aankomst

Foto van een vrouw die de was ophangt in Woonoord De Schattenberg in 1950; het voormalig kamp Westerbork. De eerste Indische Nederlanders arriveerden op 4 juli 1950 en verbleven daar tot 1951, toen het kamp werd vrijgemaakt voor Molukse bewoning. Bron: Nationaal Archief.
i

Na de Tweede Wereldoorlog arriveerden zo’n honderdduizend Indische Nederlanders in Nederland. De woningnood was zo hoog dat op allerlei plekken naar woonruimte gezocht moest worden. Zo kregen Indische repatrianten onderdak in leegstaande hotels, pensions, landhuizen en vakantieparken. Voor nabestaanden van omgekomen verzetsstrijders en officieren werd zelfs op laste van koningin Wilhelmina een vleugel van Paleis het Loo ingericht. Maar ook minder aangename plaatsen, zoals voormalig Kamp Westerbork, werden opengesteld voor opvang.

Lees verder over opvang van Indische Nederlanders Ga naar artikel

Van poepdoos naar WC

i

We kunnen het ons bijna niet meer voorstellen, maar tot halverwege de vorige eeuw was er nog niet overal riolering in Nederland. In sommige steden waren de toiletvoorzieningen zelfs zeer primitief. Wie in vorige eeuwen door Amsterdam liep, ontkwam niet aan de stank van de grachten. Bij gebrek aan betere voorzieningen moesten inwoners hun ontlasting in de grachten lozen. Dit zorgde vaak voor een uitbraak van besmettelijke ziektes.

Lees over de aanleg van riolering Ga naar artikel

Bijlmermeer: mislukte droom

i

Eind jaren zestig presenteerde gemeente Amsterdam een plan voor grootschalige stadsuitbreiding. De Bijlmermeer zou een ideale woonomgeving  worden voor middenklasse gezinnen. Er kwam moderne hoogbouw en veel ruimte voor groen. De flatgebouwen zouden op hoge palen worden gebouwd, zodat onder de woningen een groen tapijt met waterpartijen zou lopen. Het parklandschap zou gaan bijdragen aan een moderne, gelukkige en gelijke samenleving. Deze droom bleek helaas al snel niet meer uit te komen.

Lees verder over de Bijlmermeer Ga naar artikel

Koloniën van Weldadigheid

i

Kolonisten Willemsoord.

In juli 2021 is de Maatschappij van Weldadigheid toegevoegd aan de lijst van Unesco Werelderfgoed. Het verhaal over de koloniën gaat terug naar het begin van de negentiende eeuw. Er heerste veel armoede onder de toenemende bevolking in Nederland. Vooral in steden kwamen er steeds meer bedelaars en kinderen die te vondeling werden gelegd. Arme mensen die niet in staat waren voor zichzelf te zorgen werden ‘paupers’ genoemd. Generaal Johannes van den Bosch richtte de in 1818 de Maatschappij van Weldadigheid op om de paupers te helpen.

Voorouders uit een kolonie? Kijk hier! Opent in nieuw venster

Bouwen voor vrouwen

i

Begin vorige eeuw was het alles behalve gangbaar dat een vrouw zelfstandig zou wonen. Emilie van Waveren-Resink hield zich in de jaren twintig van de vorige eeuw actief bezig met de vrouwenbeweging. Naar eigen idee richtte ze de Flatstichting voor Vrouwen door Vrouwen op. Het doel was om zelfstandige woonruimte in te richten voor vrouwen. Gezien de ondergeschikte positie van de vrouw en het gebrek aan goede woonomstandigheden was dit een zeer vooruitstrevend idee. Toch lukte het haar om architect Gerrit Rietveld te betrekken, wat leidde tot de aanschaf van het pand aan Kenaupark 6 te Haarlem. De villa werd omgebouwd tot 15 kamerwoningen voor alleenstaande vrouwen. Dit bleek een succes, want in 1958 volgde ook de aanschaf van Kenaupark 8.

Lees over de vrouwenbeweging Ga naar artikel

Wonen in een woonwagen

i

Protest van reizigers op het Binnenhof, 1980.

Tegenwoordig lijken woonwagens op gewone huizen, maar dit zijn ze niet. De woonwagen heeft geen fundering; de vloer ligt boven het maaiveld. De bouw van de wagen staat symbool voor de eeuwenlange traditie om voor het werk rond te trekken. Heel vroeger verbleef men in herbergen of boerenschuren. Maar door de verbetering van de wegen in de late negentiende eeuw werd het makkelijker om met een woonwagen te reizen. Het aantal woonwagens nam snel toe. In 1918 kwam de Woonwagenwet en maakte de overheid een einde aan de vrijheid om wagens overal neer te zetten. Na de Tweede Wereldoorlog scherpte de overheid het beleid verder aan. Er kwam een verbod op het rondtrekken met de woonwagen. Dit trekverbod maakte het de reizigers lastig om hun oorspronkelijke werk, vaak ambachten en ambulante beroepen zijn, uit te oefenen. Het zou niet de laatste bedreiging zijn voor de reizigers, want ook in de decennia hierna werden de standplaatsen beperkter. De cultuur van de reizigers is er één van overleving geworden. Ondanks een lange strijd dragen nog zo’n 30.000 mensen in Nederland de traditie van de woonwagen uit. In de twintigste eeuw kwam de groepsnaam ‘woonwagenbewoners’ in zwang, te onderscheiden van de Sinti en Roma, die een geheel eigen ontstaansgeschiedenis hebben die veel verder teruggaat.

Lees meer bij Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland Opent in nieuw venster

Strijd om betaalbare woningen

i

In de jaren zeventig van de vorige eeuw ontstond onrust over beschikbare woningen in de grote steden. De woningnood nam toe, veel woningen waren in slechte staat en de huurprijzen waren hoog. Zo vroeg de wederopbouw van het centrum van Rotterdam veel aandacht, waardoor omliggende stadswijken verpauperden. De wijk Delfshaven kwam in handen van particulieren met grote aantallen huizen in hun bezit, die ze vervolgens voor hoge prijzen verhuurden. De bewoners van de wijk protesteerden in 1977 tegen nieuwe huurverhogingen.

Lees over kraken in Amsterdam Ga naar artikel

Upstairs /downstairs in Huis Verwolde

i

Keuken van Huis Verwolde.

Verhalen over kastelen en hun huishouding lijken soms alleen uit Britse  tv-series te komen. Maar ook in de Nederlandse geschiedenis komen dit soort verhalen voor. Zo vinden we een mooi voorbeeld bij Huis Verwolde. De adellijke familie Van der Borch had rond 1900 personeel in dienst voor onderhoud van het landschap, stallen, keuken, huishouding en kinderverzorging. Het personeel woonde in de vertrekken beneden en leefde strikt gescheiden van de familie Van der Borch. Ondanks dat het er altijd druk was, heerste er ook gezelligheid. Vooral in de keuken was er veel aanloop. Het verhaal gaat dat de kinderen Van der Borch een speciale band hadden met de kokkin, die altijd een lekker hapje klaar had staan. Na de gedane arbeid was het ‘s avonds rond de grote keukentafel gemoedelijk als er door het personeel werd genaaid, voorgelezen of gezongen.

Neem een kijkje bij Huis Verwolde Opent in nieuw venster

Van sloppenwijk naar yuppenbuurt

i

De oude binnenstad van Amsterdam is tegenwoordig een gewilde plek om te wonen. Aan de vele cafés, restaurants en winkels is weinig te merken van de grote armoede die hier in de vorige eeuw  heerste. Rond 1600 werd begonnen met de bouw  van een nieuwe moderne stad. De grachtengordel werd ontworpen als woongebied voor rijke burgers. De armen  kwamen terecht in het gebied verderop: ‘Het Nieuw Werck’. Al gauw werd dit de Jordaan genoemd. Twee eeuwen later trokken de rijke bewoners naar buiten gelegen gebieden. De arme bevolking bleef over. De binnenstad veranderde van volksbuurt naar regelrechte sloppenwijk. 

Van sloppenwijk naar yuppenbuurt Ga naar artikel

Pyramide in Holland

i

Stolpboerderij.

Door de vorm van het dak is de stolpboerderij een opvallende verschijning in het Noord-Hollandse landschap. De piramide-achtige stolp steekt hoog boven het boerenland uit. Er staan nog rond de 5000 stolpboerderijen in Nederland, waarvan de meesten in West-Friesland. Het idee van het hoge vierkanten dak stamt uit de zestiende eeuw en diende waarschijnlijk voor de opslag van hooi en graan. Ook andere theorieën over de bouwstijl doen de ronde, waar het dak een religieuze verwijzing naar kloosterschuren zou zijn. Zeker is wel dat niets toevallig is aan deze bouwstijl. Het rieten dak was stormbestendig en isoleerde de omliggende woonvertrekken ten tijde van winterse koude.

Nettie Stoop over haar stolpboerderij Opent in nieuw venster

Wonen op nieuw land

i

Woningen aan de Vlashof in Nagele naar idee van architect Gerrit Rietveld.

Veel Nederlanders wonen in de polder op land dat vroeger water was. Zo ook de meeste inwoners van de Noordoostpolder. Die viel in 1942 na twee jaar malen droog. Vervolgens werd er begonnen met de inrichting van het land. In het midden werd Emmeloord gebouwd, met daaromheen tien kleinere dorpen. Eén dorp, Nagele, werd door vooruitstrevende architecten, zoals Gerrit Rietveld en Lotte Stam, ontworpen volgens een nieuwe opzet. Er was veel ruimte voor groen en functies als wonen, werken en recreatie werden van elkaar gescheiden. Nagele is daarmee een voorbeeld van het nieuwe bouwen na de Tweede Wereldoorlog.

Bekijk de Vereniging Hendrick de Keyser Opent in nieuw venster