Isabella en het belang van benamingen

Decennialang werd daar niet zoveel aanstoot aan gegeven, maar in 2015 drong tot een grotere groep mensen door dat dit soort beschrijvingen niet alleen verouderd, maar ook kwetsend zijn. In het geval van Isabella bovendien onjuist, want ook de schilder zelf, Simon Maris, had het schilderij in 1906 wel degelijk genoemd naar het geportretteerde meisje. Ook riep dit – ten onrechte – naamloze portret de vraag op: worden zwarte mensen niet opmerkelijk vaak anoniem afgebeeld? 

Woorden doen ertoe

Het Rijksmuseum startte naar aanleiding van Isabella een onderzoek naar terminologie. En zij waren niet de enige in de erfgoedsector. In 2018 verscheen de publicatie Words Matter dat werd samengesteld door het Nationaal Museum van Wereldculturen (Tropenmuseum, Afrika Museum, Museum Volkenkunde, Wereldmuseum). De publicatie is bedoeld om meer inzicht te geven in de politieke en sociale lading van bepaalde woorden die in musea worden gebruikt. Het doel is vooral om schrijvers van bijvoorbeeld tentoonstellingsteksten in staat te stellen beter geïnformeerde keuzes te maken over de woorden die hij of zij gebruikt.

‘Hottentotten’

Uit de termen die gebruikt worden om objecten en schilderijen aan te duiden blijkt soms – onbedoeld of niet – een koloniale blik. Zoals het woord ‘Hottentot’, dat verwijst naar de Khoikhoi-volken in het westen van Zuid-Afrika. Het is een Nederlandse term die voor het eerst werd gebruikt in de zeventiende eeuw en die gebaseerd was op een imitatie van de klank van de taal van de Khoikhoi. In de 19e eeuw werden Khoikoi – die gezien werden als achterlijk en primitief – ook tentoongesteld in Europa als entertainment – en voor de wetenschap.

Een schrijnend voorbeeld is ‘Hottentot Venus’, Sarah Baartman, die vanwege haar lichaamsbouw als reizende attractie door Europa ging. Het geeft de woordgrap hottentottentententententoonstelling een nare bijsmaak.