Dromen over eten in het concentratiekamp

Samenwerking van kampbewoners

In het Oorlogsarchief van het Nederlandse Rode Kruis ligt een anoniem kookschrift, dat waarschijnlijk werd gemaakt in een Japans concentratiekamp. Het schrift bevat meer dan driehonderd recepten met onder andere typisch Indische maaltijden als golei kodja (‘speciaal Indisch vleeschgerecht’), kepitingsoep (krabsoep) en dadar boemboe tegal (‘echt Javaansche struif’). 

Er zijn tal van gerechten met pisang (banaan), klapper (kokosnoot) en katjang (pinda). Zo kunnen we een feestmaal bereiden met pisangsalade, pisangmoes, pisangdrank, pisangtaart, pisangmeringues en pisangbluf. Voor wie heimwee heeft naar Nederland zijn er recepten van flensjes en poffertjes. 

Door de verschillende handschriften en materiaal – van gelinieerde velletjes tot papier met voorgedrukte palmbomen – lijkt dit kookschrift een hobbyproject van meerdere kampbewoners te zijn geweest. Samen watertandden zij naar lekker en luxe eten na de oorlog.

Geborduurde omslag

De collectie van het Museon bevat meer dan 50 objecten gerelateerd aan koken en eten uit Japanse concentratiekampen. Een groot deel van deze objecten is versierd. Zo vervaardigden de receptschrijvers omslagen van katoen, tikar of riet, die ze voorzagen van geborduurde afbeeldingen.

Neem bijvoorbeeld het boekomslag van mevrouw Doris Holtzapffel. Zij borduurde hierop een glas rode wijn, een gebraden kip en een bord vol eten. In de binnenkant van het omslag beeldde ze verschillende groenten en een schotel met een langoustine af. Deze etenswaren en gerechten werden waarschijnlijk niet veel genuttigd door de geïnterneerden in het kamp. De zorg waarmee receptschrijvers hun kookschriften verfraaiden onderstreept de waarde die ze aan deze bezittingen hechtten.

Receptenboek van Lizzy van Dorp

Voor haar 72e verjaardag kreeg Lizzy van Dorp in 1944 een boekje van medebewoners van het kamp Tjihapit II in Bandoeng op West-Java. Het was een verzameling van recepten uit de Indische keuken, die zij later met eigen recepten op losse vellen aanvulde. De bundel bestond uit losse blaadjes papier, dat in die tijd schaars was. Zoals hergebruikte enveloppen, pagina’s uit boeken, handleidingen of formulieren.

Uit het receptenboek werd nooit gekookt, omdat juist de ingrediënten betrof die in het Japanse kamp niet beschikbaar waren. Denk aan melk, kaas, eieren, vlees en fruit. Een willekeurige pagina uit het kookboek vermeldt recepten voor mie, bami, tomaten met haring, kaasbiscuit, kaascrackers en kippensoep. 

Het verzamelen van recepten was een sociale bezigheid voor de vrouwen uit het kamp. Door te schrijven over het samenstellen van een diner koesterden de vrouwen hun hoop op een toekomst in vrijheid en zonder honger. Van Dorps kookboek spiegelt een koloniale eetcultuur die in schrijnend contrast staat met de omstandigheden waarin het boek tot stand is gekomen.