Leven met water

Hoe klinkt het waterlandschap van Nederland? Op uitnodiging van Beeld en Geluid dook Lakker, een Iers elektronische-muziekduo, het archief in om een album te maken over het thema Nederland en water. In acht nummers onderzoekt Lakker de relatie tussen Nederlanders en water door de jaren heen. Overstromingen, visserij en fierljeppen komen allemaal voorbij in de nieuwe producties. Het resultaat: betoverende soundscapes die soms dreigend klinken, soms rustgevend. Net als water.

Ooit gehoord van Dorestad of Witla? Het waren in de 7e tot 9e eeuw belangrijke handelsnederzettingen, gelegen aan goed bevaarbare rivieren. Dorestad - op de plek van het huidige Wijk bij Duurstede - lag aan de Rijn, daar waar de rivier zich splitst in de Lek en Kromme Rijn. Witla bevond zich ergens in het Maasmondgebied. Dankzij de strategische positie aan belangrijke vaarroutes, groeiden Dorestad en Witla uit tot welvarende havenplaatsen. Over de handel en het leven in Dorestad zijn we veel te weten gekomen door archeologische vondsten. Over Witla weten we veel minder. Ook nu nog liggen veel voorname handelsplaatsen langs de grote rivieren. Kijk maar naar het uitgestrekte havengebied bij Rotterdam waar ooit Witla lag. De interactieve tijdlijn ‘Nederland Waterland’ geeft een mooi overzicht van de lange traditie van omgaan met water.

Toen in november 1421 een zware noordwesterstorm over Nederland raasde, braken de dijken rond de Groote Waard door. Een gigantisch gebied in de noordwesthoek van Brabant liep onder water. De steden aan de randen zoals Dordrecht werden opeens eilanden, geheel omgeven door water. Zo’n 30 kleinere dorpen zijn door het water verzwolgen. De Sint-Elisabethsvloed verwoestte onder andere Sliedrecht volledig, destijds gelegen aan de zuidelijke kant van de Merwede. Na de ramp werd Sliedrecht herbouwd aan de noordkant.

Zoals we nu overal busjes van pakketbezorgingsdiensten zien rijden, voeren vroeger beurtschepen af en aan. Schippers voeren ‘om de beurt’ op een vast traject, en namen dan – naast passagiers – vooral vracht en vee mee. Eeuwenlang verzorgden zeilende beurtschepen en trekschuiten dit vervoer, totdat in 1825 het eerste stoomschip zijn intrede deed in Nederland. Het voordeel van een stoomschip was dat je niet afhankelijk was van de wind, en dus volgens een vaste dienstregeling kon varen.

Friesland bestaat voor bijna de helft uit wateroppervlak. Meren, rivieren, vaarten, plassen, (bagger)sloten en singels verdelen het land. Tot het water bevroren is, dan lijken afstanden ineens korter en ontstaan er nieuwe verbindingen. “Als het vriest, ontdooien de Friezen”, wordt er wel eens gekscherend gezegd. Maar als de Elfstedentocht in aantocht is, komt heel Nederland los. Inmiddels is het alweer 23 jaar geleden dat de laatste Elfstedentocht is gereden, in 1997. ‘It giet’ dus al langer dan ooit tevoren niet ‘oan’. Niet zo vreemd, want de winters worden steeds minder streng en het ijs moet wel overal dik genoeg zijn.

Wat doe je als je drie zonen hebt, maar je boerderij kan maar door één van hen worden overgenomen? Boer Ko van ‘t Westeinde ging op zoek naar extra landbouwgrond en schreef zich onder andere in voor nieuw land in de Noordoostpolder. Helaas had hij geen succes. Hierna had hij nog twee opties over: emigreren of… zelf land creëren! In 1955 nam boer Ko het heft in eigen hand en polderde de resten van een overspoelde polder opnieuw in, op nog geen tien kilometer van zijn boerderij. Een jarenlange juridische strijd volgde, want sinds 1904 mocht alleen het Rijk land indijken. Uiteindelijk bond de staat in; de zonen van boer Ko en hun kersverse bruiden kregen hun land.

Ineens sta je tot je enkels in het water… Nederland staat internationaal bekend om zijn watermanagement, maar de natuur laat zich niet altijd bedwingen. Zeker niet bij plotselinge, extreme regenval en hoogwater. Rivieren en beken treden buiten hun oevers, straten staan onder water, kelders lopen vol. Met man en macht probeert men dijken te beschermen en oogsten te redden. Koeien worden op het droge gebracht en overstroomde polders worden leeggepompt. Bij Beeld en Geluid zijn allerlei filmbeelden te bekijken van dit soort typisch Nederlandse omstandigheden.