Expedities naar het ijs

In deze sprookjesachtige witte wereld, op het schilderij van Louis Apol, is de dreiging van de smeltende poolkappen nog niet zichtbaar. Sterker nog, reizigers die er kwamen waren juist heel voorzichtig en probeerden te voorkomen dat het schip vast kwam te zitten.

Buitenlandse expedities
Rond 1600 gingen de eerste expedities naar het Noordpoolgebied. Later in de negentiende eeuw kwam er opnieuw interesse om naar het gebied af te reizen. Britten, Duitsers, Russen en Denen kwamen er voor onderzoek. Hiervoor waren geschikte kaarten nodig, maar die waren er op dat moment niet. Sommige Nederlandse plaatsnamen werden door buitenlandse expedities vervangen of vertaald. Zo werd de door Willem van Muyen in 1612 genoemde baai ‘Schoonhoven’ door de Engelsen in 1820 ‘Clean Bay’ en door Noren in 1827 ‘Sör fjord’ genoemd.

Belangrijk onderzoek in poolgebied
Eind negentiende eeuw mengden de Nederlanders zich opnieuw in het gebied. In 1877 werd het Comité voor de IJszeevaart opgericht, met als doel om expedities te organiseren naar het Noordpoolgebied. Hiervoor hadden zij bemanning, apparatuur en een nieuw schip nodig. Voor dat laatste viel de keuze op het scheepstype poolschoener, een zeiljacht, in plaats van een stoomschip. In de zomers van de jaren 1878 tot en met 1884 maakte het schip, dat Willem Barents heette, zeven expedities naar Spitsbergen, de Barentszee en Nova Zembla.

Gedenkstenen plaatsen
Het eerste doel was het plaatsen van gedenkstenen op punten die ooit door Nederlanders zijn bezocht, zoals op Amsterdam Eiland bij Spitsbergen en de resten van het Behouden Huis op Nova Zembla. Willem Barentsz en zijn bemanning hadden hier in 1597 overwinterd. Het idee van het Comité voor de IJs Zeevaart was namelijk om de nationale eer te herstellen, nadat buitenlandse reizigers ook het Behouden Huis hadden bezocht.

Internationale stations van KNMI
Het tweede doel was om onderzoek te doen naar flora en fauna, het water van de Noordelijke IJszee en de aardbodem. Het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) was eind negentiende eeuw nauw betrokken bij het onderzoek en het oprichten van internationale meetstations rond het poolgebied. De waarnemingen die aan boord van de Willem Barents werden genomen waren daarbij een belangrijke eerste stap.

Kunstenaars aan boord
De reis, alle werkzaamheden die plaatsvonden en de natuur werden vastgelegd op beeld. De opdracht daarbij was het vastleggen van wat men destijds als historisch belangrijke plaatsen voor Nederland zag. In de jaren 1878, 1879, 1881 en 1883 ging de Engelse fotograaf William John Alexander Grant mee, in 1880 de Haagse kunstenaar Louis Apol.

Het einde van de expedities
Door de afnemende interesse in de poolreizen onder het volk, daalden de inkomsten voor expedities, en werd in 1884 de laatste expeditie van de poolschoener ondernomen. Bij deze laatste reis nam de bemanning een jonge ijsbeer mee voor Artis. Door de klimaatcrisis die de poolgebieden bedreigt, en daarmee alle dieren die er leven, is er nu juist weer nieuwe belangstelling voor het gebied.