Beroemd schilderij over anatomie van de mens

Het eerste anatomisch theater
In 1575 werd de Universiteit Leiden opgericht en het bestuur maakte zich zorgen over het kleine aantal studenten. Om de universiteit toekomst te geven waren goed gevulde collegezalen nodig. Daarom werd in 1590 een anatomisch theater ingericht in de kapel aan het Rapenburg. Een voor die tijd modern idee dat hoogleraar Petrus Pauw in het buitenland had opgedaan. 

Wie was Nicolaes Tulp?
Nicolaes Tulp was een leerling van Petrus Pauw en promoveerde met het werk dat hij in het anatomisch theater deed. In 1628 werd hij professor in de anatomie en hij bundelde de kennis die hij opdeed in het boek Observationes Medicae (1641). In dit boek schetste hij ruim 200 natuurgetrouwe tekeningen van ziekte- en sterfgevallen. 

In de 17e eeuw braken meerdere epidemieën van pest uit, waarvoor binnen de medische wereld nog geen duidelijke aanpak was. Samen met andere artsen stelde Tulp een receptenboek op, getiteld ‘d’Amsterdammer Apotheek’, met advies aan apothekers over medicijnen. Dit boek werd een succes en werd in verschillende steden in gebruik genomen. 

Veroordeelde criminelen
Het waren vaak rijke kooplieden, regenten en predikanten die met kwalen bij de arts langskwamen. Maar voor zijn anatomische lessen gebruikte Tulp vaak de lichaamsresten van criminelen. In het schilderij van Rembrandt ging het om de hand van een ter dood veroordeelde dief. Het betrof Adriaan Adriaensz uit Leiden, die in 1632 voor straf was opgehangen wegens diefstal en geweldpleging.

Klopt het schilderij van Rembrandt?
Later hebben chirurgen kritisch naar het schilderij van Rembrandt gekeken. Het bleek dat Rembrandt wel wat kleine fouten heeft gemaakt. Zo zou de arm van een man met eenzelfde leeftijd er toch wat anders uit moeten zien. Dit zou je opmerkelijk kunnen noemen voor een kunstenaar die zo goed in realistisch schilderen was. Maar dit geeft juist weer hoe weinig kennis er in die tijd was van anatomie. Het was het eerste begin van de kennis van ons lichaam, die uiteindelijk heel waardevol is geweest voor de moderne geneeskunde.