75 jaar bevrijding

Menig Nederlands meisje stortte zich na de bevrijding in de armen van een Tommy of Yankee. Het boekje ‘Meisje, look out for a baby!’ waarschuwt deze meiden dat ze daarbij hun Bevrijdingsrok maar beter aan kunnen houden. Anders zitten ze over 9 maanden thuis met het resultaat. En die charmante geallieerde soldaat, die is dan allang weer naar huis.

Overal in Nederland werden direct na de bevrijding collaborateurs en oorlogsmisdadigers opgepakt door de Binnenlandse Strijdkrachten. Hierbij hoorden ook vrouwen die ervan werden verdacht dat ze een relatie met een Duitser hadden tijdens de oorlog. Deze ‘moffenmeiden’ werden als extra vernedering kaalgeschoren en soms met verf of teer besmeurd. De foto die je hier ziet werd gemaakt door de fotograaf Willem van de Poll. Na de bevrijding reisde hij als staffotograaf van de Binnenlandse Strijdkrachten door heel Nederland om de bevrijding vast te leggen. Bij het Nationaal Archief vind je nog veel meer van zijn indrukwekkende foto’s.

Kleurrijke patchwork rokken, gemaakt van stukjes stof met symbolische waarde. Na de bevrijding maakten vrouwen in heel Nederland een Feestrok of Bevrijdingsrok. Hierin verwerkten ze persoonlijke ervaringen, zoals bijzondere data. Zo waren de rokken niet alleen een symbool voor vrijheid, maar ook een persoonlijke herinnering. Nu, 75 jaar later, maken Nederlanders opnieuw Bevrijdingsrokken. Op deze manier staan zij stil bij onze vrijheid in coronatijd.

Toen de bevrijding in zicht kwam, wilde de Duitse bezetter niets liever dan angst en verwarring zaaien onder het Nederlandse bevolking. Dit deden ze onder andere met affiches die ze overal aanplakten. Zo konden ze hun propaganda versterken met beeld, iets wat in de krant nog niet goed kon. Na de bevrijding maakte deze Duitse propaganda plaats voor ‘bekendmakingen’: posters met informatie voor het, bijvoorbeeld over nieuwe regels en besluiten. Talloze van deze affiches en bekendmakingen zijn nu digitaal te bekijken. Een uniek doorkijkje op Nederland in bevrijdingstijd!

Niet voor iedereen betekende de bevrijding vrijheid. In Nederlands-Indië breekt na de Japanse capitulatie de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog uit. Voor hun eigen veiligheid moeten de Nederlanders en Indische Nederlanders die opgesloten zitten in de zogenoemde Jappenkampen daar blijven. Ironisch genoeg krijgen de verslagen Japanners de opdracht hen te beschermen. Op deze foto van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie is te zien hoe sergeant Kruis informatie inwint over Japanse wreedheden tijdens de Japanse bezetting.

Begin september 1944 drukte de Leidse illegale krant Kroniek van de Week alvast een feestelijk bevrijdingsnummer. In de krant stond onder andere een dankwoord aan de geallieerden en een speciaal bevrijdingslied. Maar de bevrijding van het noorden van Nederland liet op zich wachten en de hele oplage van de krant moest onder de grond worden verstopt. Toen de krant in mei 1945 weer werd opgegraven bleek de inhoud alleen zo verouderd dat hij nooit meer is verspreid. Gelukkig is de editie nog te bekijken via digitaal archief Delpher.

Na de vreugde van de bevrijding volgde voor veel Joodse ouders een moeilijke zoektocht naar hun kinderen, die ze tijdens de oorlog uit het oog waren verloren. Dat gold ook voor de ouders van Elianne Muller. Tijdens de oorlog brachten ze hun dochtertje onder bij kennissen in de hoop dat ze daar veilig zou zijn. Het laatste gezin waar Elianne verbleef was de familie Thijssen, die een prachtig oranje jurkje voor haar maakten om de Noord-Brabantse bevrijding in te vieren. Toen heel Nederland bevrijd was, plaatste Hein - de vader van Elianne - advertenties in verschillende kranten in de hoop zijn dochter terug te vinden. Hij beschreef daarin haar opvallende rode haar. Dat werkte: Elianne en haar ouders vonden elkaar weer. Een uitzonderlijke hereniging!

Het is 27 januari 1945. Terwijl de bevrijding van Nederland nog bezig is, wordt Auschwitz bevrijd door het Russische Rode Leger. Otto Frank – de vader van Anne Frank - is een vrij man. Via de Sovjet-Unie en Marseille reist Otto terug naar Amsterdam, waar hij op 3 juni 1945 aankomt. Een maand later hoort hij over het tragische lot van zijn dochters en leest hij Annes dagboek voor het eerst. Bekijk het aangrijpende verhaal van Otto Franks terugkeer op de interactieve tijdlijn van de Anne Frank Stichting.

Nog nooit eerder had hij een bevalling gedaan, maar de plicht riep. De in Suriname geboren oogarts Leo Lashley was de enige arts die tijdens de oorlog een zwangere, ondergedoken vrouw wilde helpen. En hij deed meer: Lashley protesteerde tegen de oprichting van de nazistische artsenvereniging en hielp gezinnen onderduiken. Met recht een verzetsheld! Na de oorlog was Lashley eerst nog betrokken bij de opbouw van het gemeentebestuur in Rotterdam, maar vertrok daarna al snel uit Nederland. De pijnlijke reden: "Daar hij kleurling is, zou hij in zekere mate uit deze functie zijn gewerkt".

Op 3 oktober 1944 bombarderen de geallieerden de dijken rondom Walcheren om de Duitse positie te verzwakken. Het land komt onder water te staan, tot wel 80% bij vloed. Herman Goossen werkt in die tijd bij de PTT en wordt ingeschakeld om het telefoonnet te herstellen. Tijdens zijn inspectierondes vervoeren de geallieerden hem naar de telefooncentrales met een DUKW: een voertuig dat geschikt is voor vervoer over land én water. Gefascineerd door dit bijzondere amfibievoertuig maakt Herman een zinken schaalmodel van de DUKW voor zijn zoontje Wim. Tegenwoordig is dat schaalmodel te zien in het Bevrijdingsmuseum Zeeland.

Filmen in oorlogstijd: dat was een groot risico. Toch pakte Frits Thors de camera op en legde de laatste maanden dat Nederland bezet was vast op 8mm films. In zijn 48 minuten durende film – met voice-over - zie je hoe hij en zijn vrouw stiekem Radio Oranje luisteren. Op grote kaarten houden ze bij waar de geallieerden zijn. Later, na de bevrijding, filmde hij de aankomst van de koninklijke familie en de intocht van de geallieerde soldaten in verschillende steden.

Pal aan de Duitse grens, ten oosten van Nijmegen ligt Leuth: een dorpje in de Ooijpolder dat tijdens de Tweede Wereldoorlog maanden ingeklemd zat tussen de Duitse en geallieerde linies. Nadat de Duitsers de Ooijpolder onder water hadden gezet als verdedigingslinie, moesten de bewoners voor hun veiligheid vertrekken. Vuurgevechten troffen Leuth hard; de originele dorpskern werd vrijwel geheel verwoest. Toen de oorlog voorbij was keerden de families Langens-Jans en Langens-Frieling terug naar de Steenheuvelsestraat in Leuth. Op de foto is te zien hoe ze hun huis daar aantroffen: zwaar beschadigd, maar nog fier overeind.

Twee magere vrouwen in hun mooiste jurken klimmen op een verhoging. Ze hijsen de Nederlandse vlag, aan hun voeten staat het portret van koningin Wilhelmina. Het is 24 augustus 1945. De Tweede Wereldoorlog is dan officieel al negen dagen afgelopen, maar dat nieuws heeft de vrouwen die gevangen zitten in het Japanse vrouwenkamp Aek Pamienke op Noord-Sumatra nog maar net bereikt. Zij vieren de capitulatie van Japan nu pas. Een uitbundig feest is het niet: vanwege de onveilige situatie buiten het kamp komt aan hun onvrijheid voorlopig nog geen einde. De beelden zijn uniek. De vrouwen hebben de camera, evenals de vlag en het portret, jarenlang verborgen weten te houden voor dit moment.

Zat je tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet en werd je gepakt? Dan was de kans groot dat je in het Oranjehotel belandde. In deze politiegevangenis in Scheveningen hebben tijdens de oorlog in totaal zo’n 25.000 verzetslieden, Joden, Roma en Sinti vastgezeten. Toen de Duitsers zich op 5 mei overgaven, kwamen deze gevangenen nog niet direct op vrije voeten. Pas vanaf de volgende dag werden ze bevrijd door Binnenlandse Strijdkrachten. Op een groentekar werden de verzetshelden naar Utrecht vervoerd, waar ze onder andere te zien kregen hoe ‘moffenmeiden’ werden kaalgeschoren. Een paar dagen later kreeg het Militair Gezag de leiding over het Oranjehotel en kwamen de eerste nieuwe ‘bewoners’ aan: collaborateurs, waaronder NSB-leider Anton Mussert. Tegenwoordig is het Oranjehotel een nationaal monument ter herinnering aan de gevangenen die tijdens de oorlog hebben vastgezeten.