Muziek voor publiek

Op 5 juni 1964 staat Schiphol vol met duizenden uitzinnige jongens en meiden. The Beatles zijn in het land! Na een rondvaart door de Amsterdamse grachten, toog de populairste band van de jaren ‘60 naar de veilinghal in het West-Friese Blokker voor twee concerten. De tent is tot de nok gevuld met gillende fans; iedereen danst, zingt en gaat volledig uit zijn dak. Dat The Beatles niet meteen in de smaak vielen in Nederland laat dit beeldverhaal van Beeld & Geluid zien.

Hossen op de carnavalskrakers, gespeeld door dweilorkesten: voor veel Brabanders is het deel van hun identiteit. Deze Brabantse muziektraditie vindt zijn oorsprong in de negentiende eeuw, toen in Noord-Brabant talloze muziekverenigingen werden opgericht. In eerste instantie zijn dit vooral deftige ‘liederentafels’: groepen muziekliefhebbers die hun zangkunsten buiten het kerkkoor willen oefenen. Later, rond het eind van de negentiende eeuw, bloeiden fanfares en harmonieën op in de arbeidersklasse. Tot op de dag van vandaag begeleiden deze fanfares en harmonieën nog allerlei evenementen, zoals de carnavalsoptochten die aan het begin van elk jaar door de Brabantse straten trekken.

Miljoenen streams op YouTube en Spotify, top-10 noteringen in de hitlijsten en uitverkochte festivals: hiphop van eigen bodem is de meest beluisterde muziek van het moment. Desondanks is hiphop in de traditionele media behoorlijk onderbelicht. Fresku zong hier al over in zijn hit 'Zo doe je dat' uit 2015: “Voor Hilversum ben je geen talent, nee”. Hiphophits worden weinig gedraaid op de grote radiozenders en áls rappers al bij talkshows mogelijk aanschuiven, is dit vaak ongemakkelijk. Waar dit aan ligt? Beeld & Geluid dook in de archieven om de moeizame relatie tussen hiphop en Hillywood te onderzoeken.

In de jaren ‘60 brachten The Beatles de harten van tienermeiden op hol; in de jaren ‘80 had de Nederlandse band Doe Maar deze twijfelachtige eer. Sinds de release van hun eerste hitalbum Skunk werd Doe Maar met de dag populairder. Ernst Jansz, Henny Vrienten en de andere bandleden werden overspoeld met fanmail en tijdens concerten vielen regelmatig meisjes flauw. Uiteindelijk eiste de populariteit zijn tol bij de band en trokken ze er begin 1984 de stekker uit. In april van dat jaar gaf Doe Maar in Den Bosch een laatste concert voor een uitbundig publiek.

Toen Milly Scott tijdens het Eurovisiesongfestival van 1966 uit de coulissen kwam, was het voor het publiek ‘even wennen’. Met haar Surinaamse roots was Milly namelijk de enige zwarte deelnemer tussen allemaal witte acts. Alsof dat nog niet bijzonder genoeg was, gebruikte Milly ook als eerste artiest een ‘mobiele’ microfoon. Daardoor kon ze dansend en zingend het podium opkomen en weer verlaten.

Een feest, een dans, gezang en een instrument: tambú is het allemaal. Toen tot slaaf gemaakten in de 17e eeuw naar Curaçao werden gebracht, namen zij muziek, dans en rituelen mee uit West-Afrika. Hieruit ontstond de muzikale traditie van tambú, waarin het leed en de misstanden op de plantages werden bezongen. Ook na de afschaffing van slavernij bleef tambú bestaan, ondanks alle pogingen van Nederlandse machthebbers om deze muzikale traditie te bestrijden. Dat we tambú tegenwoordig nog kennen is de te danken aan de strijd van generaties Antillianen om hun muziektraditie te erkennen en door te geven, tot huidige generaties in Nederland aan toe. Met succes: inmiddels heeft tambú een plek verworven in de inventaris Immaterieel Erfgoed.

Seks, drank en de liefde: er zijn maar weinig muzikanten die níet over deze thema’s zingen. Niet alleen tegenwoordig, maar ook in de Middeleeuwen was dit al het geval (al wisselden ze toen nog iets meer af met devote liederen over de Heilige Maagd Maria). In de 15e eeuw zong een groep zangers en dichters uit Brugge veelvuldig over deze onderwerpen tijdens allerlei feestelijke gelegenheden. Het handgeschreven boek dat ze gebruikten bij hun optredens - het Gruuthusehandschrift - is wonder boven wonder bewaard gebleven. Bijzonder aan dit handschrift is de unieke muzieknotatie, waardoor niet helemaal duidelijk is welke noot bij welk woord hoort. Hedendaagse uitvoeringen van de liederen uit het Gruuthusehandschrift klinken daardoor allemaal anders!

Als je door de stad loopt, hoor je tegenwoordig vooral muziek uit winkels en cafés komen. Vroeger werd het leven in de stad muzikaal omlijst door straatzangers. Op pleinen en markten zongen ze liederen over moord en rampspoed en brachten ze vaderlandse klassiekers en spotliederen ten gehore. Een straatlied dat we in Nederland allemaal kennen is het Wilhelmus. Oorspronkelijk is dit lied geschreven als propagandalied voor Willem van Oranje ten tijde van de Opstand tegen Spanje. Pas veel later, in 1932 wordt het Wilhelmus officieel verkozen tot het Nederlandse volkslied. Zowel de melodie als de tekst van het Wilhelmus veranderde in de afgelopen 450 jaar behoorlijk. Zo lag het tempo in de zestiende eeuw een stuk hoger!

Geen smartlappenfestival is compleet zonder ‘Mexico’ van de Zangeres zonder Naam luidkeels mee te zingen. Mary Servaes Bey - de echte naam van de Zangeres zonder Naam - stond al vanaf haar 15e op de planken. Pas toen ze 37 was kreeg ze een platencontract en volgde een parade aan hits. Soms gingen deze over gitaarmuziek en romantiek, maar ze kaartte ook maatschappelijke onderwerpen zoals racisme aan en kwam op voor homo-emancipatie. Dit, in combinatie met haar unieke stemgeluid, maakte haar een publiekslieveling in alle lagen van de bevolking. Niet voor niets werd ze ook wel de Koningin van het levenslied genoemd.