Sporthelden

Ohran Delibaş was de eerste Nederlandse bokser sinds Bep van Klaveren in 1928, die in de finale stond op de Olympische Spelen. De Turkse Orhan (1971) komt op het olympisch bokstoernooi in Barcelona uit voor Nederland. Orhan ‘The Turkish Delight’ Delibaş is zwaarweltergewicht. Hij verloor de finale van de Cubaanse Juan Lemus, maar zijn zilveren plak was wel de beste olympische prestatie voor het Nederlandse boksen in bijna 70 jaar! Zijn vader kwam als gastarbeider vanuit Turkije naar Arnhem. In de jaren ’80 komt het hele gezin Delibaş over. Waarom hij als sporter uitkwam voor Nederland? “Ik woon hier, mijn trainer is Nederlands en de boksbond heeft mij veel geholpen; daarom wil ik iets terugdoen.”

24,1 seconden... Op 18 juni 1950 maakte de 24-jarige Friezin Foekje Dillema furore door de snelste atlete van de wereld te worden met een nieuw record op de 200 meter. Hiermee stootte ze ‘de snelste huisvrouw ter wereld’, Fanny Blankers-Koen, van de troon. Vanwege haar mannelijke verschijning werd Foekje regelmatig uitgemaakt voor een man. Toen ze in juli 1950 weigerde om een geslachtstest te ondergaan, werd ze voor het leven geschorst.

Rek en strek! Tegen het einde van de 19e eeuw lag in het bewegingsonderwijs naar Duits model de nadruk op turnen en lichamelijke oefeningen. Dat vonden veel kinderen maar niets, daarom richtten ze zelf sportclubs op. Zo ook de 14-jarige Pim Mulier. Toen hij in 1879 terugkwam na een bezoek aan een college in Ramsgate richtte hij met vrienden de Haarlemsche Football Club (HFC). Op een grasveldje speelden ze rugby en vanaf 1883 ook voetbal volgens Engelse regels. Later bracht Pim uit Engeland ook atletiek, bandy en tennis mee. De sportpionier was ook betrokken bij het ontstaan van de Elfstedentocht, de Vierdaagse en de eerste Nederlandse voetbalbond. Betaald voetbal? Daar was hij tegen: sporters voetballen vanuit passie en niet voor het geld!

Eigenlijk wilde hij profvoetballer worden. Om meer zelfbeheersing en rust te krijgen, startte Arnold Vanderlyde met boksen. De Limburger met Surinaamse roots was ‘hooked’ en werd er een fysiek sterkere voetballer door. Met amateurclub VV Sittard werd Arnold kampioen van Zuid-Nederland. Toen hij een keuze moest maken was het Frank Rijkaard die hem de doorslag gaf: ga door met boksen! Arnold ‘Victory’ Vanderlyde werd zeven keer Nederlands kampioen zwaargewicht, drievoudig Europees kampioen en drievoudig olympisch bronzen medaillewinnaar. Zijn grootste rivaal? De Cubaanse bokser Félix Savón – een van de beste (amateur)boksers ooit. In zeven confrontaties wist hij nooit te winnen. 

Als klein meisje nam haar vader haar al mee om een balletje te trappen. Voetbalschoenen had ze niet. Ze gebruikte die van hem, opgevuld met proppen. 14 jaar oud was Lenie van der Jagt (later Van Wensveen) tijdens haar debuut in het nationale vrouwenelftal. Ze zorgde op 23 september 1956 voor historisch vuurwerk: haar eerste doelpunt ooit, als jongste international ooit en de allereerste treffer van het Nederlands vrouwenelftal ooit. Maar daar was niet veel aandacht voor. “De KNVB had zo’n hekel aan ons”, zegt Lenie over die tijd. Een voetbalclub die toen openlijk meewerkte aan vrouwenvoetbal riskeerde een hoge boete. 

Abderazak Doufikar of toch zijn broer Aziz, wie was nou de eerste Marokkaanse voetballer in de eredivisie? Aziz speelde als eerste in de eredivisie, Abderazak (roepnaam Abdoel) speelde als eerste betaald voetbal – in de eerste divisie. Abdoel begon zijn carrière bij Sportclub Amersfoort in 1978. Tot hij in 1981 werd overgenomen door Ajax. Omdat Abdoel en zijn twee jaar jongere broer in 1983 even samen uitkomen voor Ajax 3 zijn  hun verhalen vaak met elkaar verward. Ze hadden het niet makkelijk als voetballer uit Marokko in de Nederlandse competitie. Ze werden vaak uitgescholden, zelfs door een scheidsrechter, vertelde Aziz in het AD in 1986.

Je bent tegenwoordig pas een echte sportheld als je (auto)biografie uitkomt. Het genre van de sportbiografie is bijna een eeuw oud. Eén van de vroegste voorbeelden in Nederland is ‘Te midden der kampioenen’ van Joris van den Bergh uit 1929. Het is het levensverhaal van Piet Moeskops, de Haagse wielrenner die maar liefst vijf keer wereldkampioen sprint werd (1921-1926). Hij was bekend in binnen- en buitenland, waar hij door zijn grote gestalte de bijnaam ‘Big Pete’ kreeg. Van den Bergh steekt zijn bewondering voor Moeskops niet onder stoelen of banken: “een echte knoerstige en weerbarstige, maar toch ook wel weer een echte fideele Hollander”. Toch haast hij zich te zeggen dat Moeskops ondanks al zijn succes een “eenvoudige, nuchtere, vierkante Hollander” is gebleven. Want echte ‘heldenverering’ zoals we die nu kennen, daar hield men toen niet van.

Met overmacht had hij de leiderspositie in het algemeen klassement van de Tour veroverd. Op 17 juli 1951 startte wielrenner Wim van Est als eerste Nederlander ooit in de gele trui. Sportminnend Nederland stond op zijn kop. Maar sommigen hielden hun hart vast voor de etappe door de Pyreneeën, want de Brabander uit Sint-Willebrord had nog nooit een ‘col’ gezien. En dan ineens… tijdens de 13e etappe van de Ronde van Frankrijk kwam Wim ten val en slingerde het ravijn in. Aan een lijn van aaneengeknoopte fietsbanden werd hij omhoog gehesen. ‘IJzeren Wim’ deed zijn bijnaam eer aan: op een paar schrammen en schaafwonden na mankeerde hij niets; hij was vooral bezorgd om zijn fiets.

Ruim 14.000 sporters uit de hele wereld vullen het straatbeeld in Amsterdam in de zomer van 1998. Ze zijn gekomen voor de vijfde editie van de Gay Games, het grootste LGBTQI-sport- en cultuurevenement ter wereld. Queer sporters worden in de reguliere sport vaak geconfronteerd met vormen van uitsluiting en discriminatie. Op de Gay Games kunnen ze sporter én zichzelf zijn. Het kippenvelmoment: de eenmansdelegatie uit Iran tijdens de openingsceremonie. In zijn land staat de doodstraf op homoseksualiteit. Deze man is een ware sportheld. 

In maart 1938 vluchtte Ignaz Feldmann, een Joods-Oostenrijke profvoetballer van Hakoah Wien, naar Nederland. Hij kwam in het vluchtelingenkamp Westerbork terecht, voordat het een doorgangskamp werd. En toen begon de oorlog. Vrijgesteld van transport naar ‘het Oosten’, zette hij met medeweten van de kampcommandant een heuse voetbalcompetitie op: ballen werden besteld en achtergebleven legerkistjes omgevormd tot voetbalschoenen. Tot ver in 1944 werd er in Westerbork gevoetbald. Zo kon Ignaz lange tijd overleven in het kamp en ook voor andere gevangenen was er afleiding. Toch werd ook hij op transport gezet...

Sinds de successen van rolstoeltennisster Esther Vergeer – meer dan tien jaar lang ongeslagen! – krijgen de toppers van de Nederlandse gehandicaptensport de nodige media-aandacht. Ook is er professionele begeleiding. Dat was in de vorige eeuw wel anders: sporters moesten zelf hun trainingen regelen en kranten of televisie wijdden er geen berichtgeving aan. De paralympische sporters van vroeger waren pioniers. Zo ook zwemster Netty van der Krieke, aan beide benen gedeeltelijk verlamd. Ze behaalde twaalf nationale titels en blonk uit op wereldkampioenschappen. Eén keer deed ze mee aan de Paralympische Spelen. In 1972 werd ze namens Nederland uitgezonden naar Spelen in Heidelberg, waar ze vier zilveren medailles won (waaronder één bij de estafette).

Bij de Olympische Spelen van 1920 in Antwerpen stonden maar liefst tien verschillende boogschietonderdelen op het programma. Deze sport kent in België en Noord-Brabant een lange traditie. Acht Brabantse handboogschutters (en één Limburger) wonnen voor Nederland goud bij het onderdeel Blazoen schieten. Met WOI nog vers in het geheugen was de stemming grimmig. Het publiek kon ook niet juichen om het goud van de Brabanders – ze werden uitgemaakt voor kaaskoppen – maar daar trokken de winnaars zich weinig van aan. Ze bleven geen feest vieren, over tot de orde van de dag.

Drie jaar na de eerste officiële Elfstedentocht (1909) stond de eerste vrouw aan de start: Jikke Gaastra. Op 7 februari 1912 schaatste ze de tocht begeleid door haar broer Jelle. Helaas stopte het avontuur in Sneek, een stad voor de finish: Jikke en de andere deelnemers kregen te horen dat ze niet verder mochten schaatsen. De organisatie vond het onverantwoord. Jikke Gaastra was niet de eerste beroemde Friezin die succes behaalde op het ijs. Op de bevroren Stadsgracht van Leeuwarden won Trijntje Pieters Westra op 2 februari 1805 een sprintwedstrijd op een baan van zo’n 140 meter, waar duizenden Friezen naar kwamen kijken.